Voor de VS en de EU is Hamas een terreurorganisatie. Voor veel Palestijnen in Gaza blijft ze een geloofwaardiger verzetsbeweging dan de ‘corrupte lakeien’ van de Palestijnse Autoriteit.
excerpt uit een artikel van Bart Beirlant, De STANDAARD 25 november 2023
Hamas uitschakelen is onmogelijk, zegt Hamas-expert Jeroen Gunning (King’s College Londen, auteur van Hamas in politics). ‘De Qassam-brigades (de gewapende arm van Hamas, red.) tellen naar schatting 40.000 militanten. Als we ervan uitgaan dat 10 procent van de doden in Gaza leden van Qassam zijn, moet je 400.000 burgers doden om 40.000 militanten uit te schakelen. En dan heb je nog Hamas als politieke beweging, met mensen die in de administratie van Gaza werken, én Hamas als sociale welzijnsorganisatie. Waar trek je de lijn?’ Hamas genoot in Gaza de afgelopen 15 à 20 jaar in opiniepeilingen steevast de steun van 30 à 40 procent van de bevolking, ook al leiden de militaire conflicten met Israël steevast tot veel burgerdoden aan Palestijnse kant. Zo gaf Khalil al-Hayya, lid van het politiek bureau van Hamas, onlangs in The New York Times toe dat de leiding wist dat ‘de grootse daad’ van 7 oktober een zware reactie van Israël zou uitlokken: ‘Het doel van Hamas is niet om Gaza te besturen en van water en elektriciteit te voorzien’, aldus Al-Hayya. Dat is de plicht van de VN (zorg voor vluchtelingen).
De oprichting (1987)
De oprichting van Hamas door sjeik Ahmed Yassin gaat terug tot december 1987, in het zog van de eerste intifada, de Palestijnse opstand tegen de Israëlische bezetting. Yassin, aan een rolstoel gekluisterd, was vluchteling geworden na de oorlog in 1948 en had zich met zijn familie in de Gazastrook gevestigd. Hij sloot zich aan bij de lokale tak van de Moslimbroederschap en richtte een netwerk op van islamitische scholen en sociale instellingen. De Palestijnse opstand had een radicaliserend effect op Hamas. De predikers veranderden in strijders en richtten in 1991 de militaire vleugel van Hamas op – de Qassam-brigades, genoemd naar een Palestijnse leider die in de jaren 30 van de 20ste eeuw aanslagen pleegde tegen Britse en Joodse doelwitten. Aanvankelijk koos Hamas Israëlische soldaten als doelwit. In april 1993 blies de eerste zelfmoordenaar van Hamas zich op in een dorp op de Westelijke Jordaanoever. Toen de joodse extremist Baruch Goldstein op 25 februari 1994 in Hebron het vuur opende op biddende moslims brak de hel los. Na de rouwperiode voor de 29 Palestijnse doden lieten Hamas-militanten zich ontploffen aan busstations en andere drukbezochte plaatsen, waarbij honderden onschuldigen omkwamen of gewond raakten. Een angstpsychose golfde over Israël. ‘Hamas ontdekte het spectaculaire effect van dat soort aanslagen op de publieke verbeelding en omarmde het’, schrijft de Midden-Oostenexpert Khaled Hroub in zijn boekje Hamas, a beginner’s guide.
Verzet tegen Oslo
Hamas gebruikte de zelfmoordaanslagen ook om de Oslo-akkoorden te kelderen die de Israëlische premier Yitzhak Rabin en de Palestijnse leider Yasser Arafat in september 1993 gesloten hadden, als stap naar een oplossing voor het Palestijnse conflict. ‘De pijnlijke ironie in de ontwikkelingen na Oslo, is dat Netanyahu, politiek het grootste voordeel haalde uit de zelfmoordaanslagen in de grote steden’, schrijft Avi Shlaim. ‘De aanslagen hadden als effect dat de publieke opinie zich tot op zekere hoogte tegen het vredesproces met de Palestijnen keerde.’
Sociale programma’s
Het zou fout zijn om Hamas te zien als een monolithisch blok, meent professor Jeroen Gunning. Hamas valt uiteen in hardliners en pragmatici, die bijna om beurten de overhand halen naargelang de politieke evolutie van het conflict. De pragmatici zitten vooral bij de politieke leiding. ‘In 2005-2006 kwam de politieke vleugel naar voren’, zegt Gunning. ‘De tweede intifada, die in 2000 begon, liep op zijn einde en de militaire vleugel was niet meer zo succesvol. De politieke vleugel kon de Qassam-brigades overtuigen een staakt-het-vuren aan te kondigen met Israël en deel te nemen aan de Palestijnse verkiezingen. Tot verrassing van velen won Hamas de verkiezingen met ongeveer 60 procent van de zetels in de wetgevende raad van de Palestijnse Autoriteit, ten koste van Fatah en president Mahmoud Abbas, die de overleden Arafat was opgevolgd. Het Oslo-vredesproces had de Palestijnen niet gebracht wat ze gehoopt hadden, waardoor Hamas zich weer kon profileren als de enige verzetsbeweging. De Palestijnse Autoriteit was er niet in geslaagd het dagelijkse leven van de Palestijnen te verbeteren en was aangevreten door corruptie en nepotisme. Hamas profiteerde ook van de populariteit van haar sociale programma’s – een uitgebreid netwerk van scholen, sportclubs, moskeeën en liefdadigheidsinstellingen biedt onderwijs, gezondheidszorg en hulp aan de armste bevolkingsgroepen. Volgens Khaled Hroub geven die in ruil niet alleen hun stem en steun aan Hamas maar ‘sluiten ze zich in veel gevallen ook aan bij de religieuze tradities en praktijken die Hamas propageert’, zoals het dragen van de hijab voor vrouwen.
Nieuw manifest (2017) als compromis
Na die verkiezingsresultaten besloten ‘Fatah, Israël en het Westen onmiddellijk geen Hamas-regering te accepteren. Dat ondermijnde de pragmatici binnen Hamas. Al snel kwamen de hardliners terug, met de gewelddadige verdrijving van Fatah uit de Gazastrook in 2007 als hoogtepunt’, aldus Gunning. In 2017 kwam een nieuwe verrassing: Hamas publiceerde een manifest dat het oude charter uit 1988 verving, dat 100% islamistisch en rounduit antisemitisch was, en de totale vernietiging van Israël als missie had (alle middelen toegestaan om dit te bereiken). In het nieuwe manifest stemde Hamas plots in met een tweestatenoplossing langs de grenzen van 1967, met Oost-Jeruzalem als hoofdstad en op voorwaarde dat de Palestijnse vluchtelingen kunnen terugkeren. ‘Vanaf 2020 zijn de pragmatici echter opnieuw verzwakt. President Abbas blies de verkiezingen in 2021 af omdat hij bang was te verliezen van Hamas. Dat was de laatste mogelijkheid voor de politieke vleugel om een oplossing te vinden voor de blokkade van Gaza. Dat moment viel samen met de hernieuwing van de relatie tussen Hamas en Iran, na een moeilijke periode door de verschillende posities in Syrië.’ Daardoor kregen de Qassam-brigades opnieuw toegang tot training, geld en wapens van Iran. De facto is het nieuwe manifest hiermee in de prullebak beland.
7 oktober 2023
En dan komt 7 oktober 2023. ‘Hamas was blijkbaar tot de conclusie gekomen dat de kans om de Palestijnse kwestie levend te houden zo goed als voorbij was. In Israël regeert de meest rechtse regering ooit, met ministers die openlijk pleiten voor de annexatie van de Westoever. Regionaal zijn er de normaliseringsakkoorden (Abraham-akkoorden) tussen Israël en Arabische landen, met Saudi-Arabië als volgende in de rij. De militaire vleugel van Hamas redeneerde dat het nu of nooit was om de Palestijnse kwestie weer op de agenda te zetten. Als burgers in Gaza daarbij moesten sterven, dan was dat maar zo. Ghazi Hamad, lid van de politieke vleugel van Hamas, zei na de aanslagen van 7 oktober: ‘Israël heeft geen plaats op onze grond. We moeten het land (volk) van de kaart vegen, want het is een politieke en militaire catastrofe voor de Arabische en islamitische natie. Er moet een einde aan gemaakt worden.’