Isa (Jezus) in de islam

Isa/Jezus is de grootste profeet voor Mohammed

De profeet Mohammed is binnen de islam de ‘laatste profeet’ en tegelijk ook de vervolmaking van alle profeten die voor hem zijn geweest. Dat betekent dat hij het criterium is voor de beoordeling van de andere profeten. Zij brachten – nog steeds volgens de moslims – dezelfde boodschap als Mohammed (= het geloof in en de vertrouwensvolle onderwerping aan de éne God/Allah).1 Eén van de geloofsartikelen van de islam is het geloof in alle profeten van God/Allah en in de aan hen geopenbaarde Heilige Boeken. Dit betekent dat iemand die niet in het profeetschap van Jezus/Isa gelooft, geen goede moslim kan zijn. Alleen – dat moet je er voor de eerlijkheid wel bij zeggen – de vier Evangeliën waaruit christenen hun voorstelling van Jezus en zijn verkondiging afleiden, zijn volgens de islam geen betrouwbare bron om Jezus’ boodschap te leren kennen. Hieronder behandel ik enkele verschillen in de overlevering over de profeet Isa/Jezus, die – volgens moslims – op Mohammed nu de grootste onder de profeten is.

TERZIJDE: De belangrijkste profeten in de islam zijn: Abraham/Ibrahim, Mozes/Moesa, David/Dawoed en Jezus/Isa. Van de 25 met naam genoemde profeten in de koran komen er 20 uit de bijbel (echter in de bijbelse overlevering zijn dat niet noodzakelijk ‘profeten’: bijv. Adam, Noach). Voor de nieuwsgierigen: De vijf niet-bijbelse profeten zijn: Hoed, Salih, Sjoe Ayb, Dzoel-kifl en Mohammed, hoewel sommige uitleggers ook voor de eerste vier een bijbelse naam voorstellen (geïnteresseerd in de profeten: zie deze tabel). Tussen Jezus en Mohammed is er geen profeet geweest en Mohammed is de laatste, definitief. Met hem en in hem worden de openbaringen van God/Allah aan de hele mensheid voltooid. Na hem kan er geen profeet meer komen, volgens de moslims.

Overeenkomst, maar ook verschil

Iets wat op het eerste gezicht op elkaar lijkt (Jezus ook binnen de islam in ere als profeet), kan bij nader toezien juist de aanleiding zijn om een groot verschil te ontdekken. Ik verklaar mij nader.

  1. Jezus is binnen het christendom niet enkel een profeet (= iemand die namens God spreekt) maar vooral de verlosser, d.w.z. degene die de mensheid redt, en dat doet hij door zijn lijden, sterven en opstanding. Hoe dat precies werkt, daarover wordt veel nagedacht/getwist, maar zijn lijden en sterven (en verrijzenis) zijn essentieel. Daarin zit de universele betekenis van Jezus. Dat is volgens de Evangeliën (en ook de overige boeken van het Nieuwe Testament), de ‘goede boodschap’, het ‘Evangelie’. Daar is dan ook meteen het probleem: Daarover rept de koran met geen woord, integendeel zij ontkent zelfs dat dat gebeurd is.
    • De profeet Isa is volgens de koran niet gekruisigd (hij heeft dus niet geleden), hij is ook niet echt gestorven (en dus ook niet verrezen). Hij is, zo vertelt de koran, door God ten hemel opgenomen vlak voor hij gekruisigd zou worden. Iemand anders (Simon van Cyrene?, een look-alike?) heeft zijn plaats ingenomen en is gekruisigd, gestorven en begraven. Dit is een pijnlijk gegeven. [klik hier voor meer détail] Ten eerste wordt hiermee de kern van het christelijke verhaal voor onjuist verklaard. Dat is geen gering obstakel bij een inter-religieuze ontmoeting. Vervolgens is het ook pijnlijk in die zin, dat niemand eraan twijfelt dat de historische Jezus wel degelijk geëxecuteerd is door de Romeinen middels een soort van kruisiging, standard procedure voor onruststokers en staatsgevaarlijke types. Als een moslim dit ter sprake brengt, valt er dan ook vaak een ongemakkelijke stilte.
  2. Dat Jezus door christenen de ‘zoon van God‘ wordt genoemd, wordt vaak benadrukt als het echte breekpunt, maar dat hoeft het mijns inziens nu juist niet te zijn. Veel hedendaagse christenen geloven ook niet (meer) letterlijk dat Jezus ‘de zoon van god is’. Christenen zelf hebben er wel vaak nogal gemakzuchtig, slordig, over gesproken. Theologie-historisch is het zoon-zijn van Christus in elk geval nooit zo letterlijk bedoeld dat je daarbij aan seksuele voortplanting zou moeten denken. Dat zij verre!, zou de Joodse rabbi, Saul van Tarsus, aka Paulus, zeggen. ‘Gods Zoon’ is een metafoor om de meest nauwe band die er denkbaar is tussen God èn de mens tot uitdrukking te brengen.
    • Komt bij dat de twee-naturen leer (Jezus, 100% mens, 100% God), en het trinitarisch dogma (drie-eenheid: God als ‘vader-zoon-heilige geest’ alle drie op gelijke hoogte) niet uit de bijbel zelf zijn af te leiden. Daar is enkel sprake van de reeds genoemde zeer nauwe band tussen Jezus en God die uitgedrukt wordt door te zeggen dat hij ‘de zoon van God’ is. NB: Jezus blijft zich in gebed altijd richten tot ‘God’, die hij Vader noemt, zeker, maar dat is een geloofsvertrouwensterm. De synoptische evangeliën zijn hier terughoudender dan de kerk zelf. De evangelist Johannes schrijft Jezus een zelfbesef als ‘Zoon’ toe, maar zijn evangelie is alles behalve een historisch verslag. Het is veeleer een beschouwende, meditatieve tekst, een post-factum reflectie op het geheim van Jezus. Oh ja: De dogma’s die ik hierboven noemde zijn allemaal 4de, 5de eeuws, en zijn er gekomen omdat er volgelingen van Christus waren die het mens/god zijn van Jezus en de verhouding Vader-Zoon-Geest anders zagen dan wat wij nu de orthodoxe visie noemen (history is written by…)
  3. De moslims geloven daarentegen weer wel in de maagdelijke geboorte van Jezus. En dat hij dus nu fysiek reeds in de hemel is (hemelvaart, zij het volgens de moslims dus met het overslaan van sterven en opstanding) en dat hij van daar ooit fysiek zal weerkeren (de wederkomst). Dit laatste staat niet in de koran, maar is wel gemeengoed. Zijn wederkomst gaat gepaard met ‘tekenen’ en speelt zich af in de eindtijd, inclusief de strijd met de antichrist (Al-Masih ad-Dajjal) c.s. [meer hierover op deze pagina]
    • Mijn probeem daarbij is vergelijkbaar met eerder genoemde punten: Dit zijn voor mij als christen nu juist niet de belangrijkste punten. Mijn fundamentalistische en orthodoxe broeders geloven dit ook, en nemen de bijbelse verhalen hierover allemaal heel letterlijk/feitelijk, maar ik was nu juist zo blij dat je ook christen kon zijn zonder heel die oude metafysica (‘Hinterweltlerei‘) letterlijk te hoeven aannemen. Door de opkomst van de islam krijgt de orthodoxe variant van het christendom er dus een bondgenoot bij om het oude wereldbeeld te promoten als onlosmakelijk verbonden met het geloof in God, inclusief een apocalyptisch eindtijd-sfeertje. Hetzelfde doet zich voor rond Schepping en Evolutie (Denk aan de Atlas of Creation van Aboe Jahja, die voor 99% Amerikaans creationistisch materiaal bevat). Jammer.

Maria/Maryam en de mirakels van het kind Isa/Jezus

Jezus/ Isa en zijn moeder Maria/Maryam worden vervolgens vele malen eervol in de koran vermeld. Er is zelfs een heel hoofdstuk in de koran dat als de naam ‘Maryam’ draagt. Sommige moslims beschouwen Maria zelfs als een profeet. En als je als christen de passage uit soera 3 leest (over Maria en Jezus), dan herken je enerzijds bijbelse allusies, maar tegelijk is het beeld van Jezus wel heel vreemd. Wat voor christenen totaal onbelangrijk is en wat ook niet de evangeliën staat (nl. dat Jezus al als baby kon spreken (vanuit de wieg verdedigt Jezus Maria; en dat hij als kind een vogel van klei heeft gemaakt en die vervolgens heeft laten vliegen) staat wel in de koran. Zijn prediking, parabels, bevrijdende inzichten en de diepe impact van zijn lijden, sterven en opstanding: niet. Wat heb je – zo vraag ik me af – aan het feit dat Maria en Jezus met ‘eerbied’ worden genoemd, als de inhoud en betekenis van deze beide personen niet benoemd wordt, of zelfs ontkend. Wel de ‘mirakel-Jezus’, niet de ‘reddende inspirator’. Op deze pagina een onderzoek van de teksten rond Maria/Maryam en Mirjam (zus van Mozes en Aäron)

Voor de liefhebbers hier de bekendste en langste passage uit soera 3

“En toen de engelen zeiden: ‘O Maryam, God heeft jou uitverkoren en jou rein gemaakt en Hij heeft jou uitverkoren boven de vrouwen van de wereldbewoners. O Maria, wees jouw Heer onderdanig en buig je eerbiedig voor Hem neer (in gebed) en buig met de buigenden’ … ‘, zij zei ‘Mijn Heer, hoe zou ik een kind krijgen, terwijl geen mens mij aangeraakt heeft.’ Hij zei: ‘Zo is het. God schept wat Hij wil. Wanneer Hij iets beslist, dan zegt Hij er slechts tegen: “Wees! en het is.”

soera 3:42-43 / 47-48

Een christen herkent hier het Evangelie van Lukas, waar verteld wordt over de ‘aankondiging’ van Jezus geboorte aan Maria (de annuntiatie). Vreemder wordt het als we de rest van deze passage bekijken. Eerst wordt Maria meegedeeld dat deze zoon de ‘Massieh’ zal zijn (de Messias) en dat hij

zal spreken tot de mensen in de wieg en als volwassene. En God zal hem [Isa] het boek, de wijsheid, de Taura en de Indjiel onderwijzen en als een gezant (rasoel) tot de Israëlieten zenden, om te zeggen: ‘Ik ben tot jullie gekomen met een teken van jullie Heer : dat ik voor jullie uit klei iets als de vorm van een vogel zal scheppen, er dan in zal blazen en dat het dan met Gods verlof een vogel zal zijn. En dat ik de blinde en de melaatse zal genezen en de doden zal levendmaken, met verlof van God.

soera 3:46, 49

Vergelijk dit met de parallelle passage uit soera 19, waar Maria zich verdedigt als ze ‘ongehuwd’ een kind krijgt. Ze wijst naar de baby in de wieg:

“Maar zij [Marjam] wees naar hem. Zij zeiden: ‘Hoe kunnen wij spreken met iemand die nog een kind in de wieg is?’ Hij [Isa] zei: ‘Ik ben Gods dienaar; Hij heeft mij het boek gegeven en mij tot profeet gemaakt.’”

soera 19, 29-30

Deze kinderlijke mirakelverhalen heeft de christelijke kerk zelf ook gekoesterd (vroeger), maar juist daarvan heeft zij afgenomen, als ontsproten aan de volksfantasie. De Christuslegenden. Ze zijn voor het eerste te vinden in de apocriefe evangeliën. Mohammed zal ze wel via z’n christelijke contacten vernomen hebben. Nu worden ze via de koran boven de canonieke evangeliën geplaatst, terwijl er van de Jezus van de canonieke evangeliën bijna niets overblijft.

Conclusie

Wat op het eerste gezicht een basis voor gesprek lijkt (de overeenkomsten) zijn als het erop aankomt juist de punten waar de vervreemding begint.

  1. De vertolking van de boodschap van de diverse profeten is vaak gekoppeld aan ‘boeken’ of ‘geschriften’ en is afgestemd op de tijd en de noden van een welbepaalde gemeenschap. Dat verklaart de verschillen. Aangezien echter de koran de definitieve tekst bevat, en Mohammed de laatste profeet is, staat bij een vergelijking tussen de bijbel (bevattend de heilige boeken van Joden en christenen) en de koran van te voren vast, welke van de twee de waarheid bevat: de koran.